İSTANBUL (AA) - GÜLSELİ KENARLI - Marmara Denizi ve Kuzey Ege'de yaşayan siyah mercan (Savalia savaglia) ve taş mercanlar (Cladocora caespitosa), oluşturdukları habitatlarla birçok deniz canlısının hayat döngüsünü sürdürdüğü bir ekosistem sunuyor.
Akdeniz endemiği siyah ve taş mercanlar, çevrelerinde yaşayan yüzlerce deniz canlısının barınma, beslenme ve üreme alanı. Balıklardan, kabuklulara kadar pek çok tür bu mercanların dallı yapılarında yaşayıp ekosistemin biyolojik çeşitliliğine katkı sağlıyor.
Marmara Denizi ve Kuzey Ege'de de yaşayan bu iki tür, iklim değişikliği, kirlilik ve aşırı avcılık gibi insan etkileriyle baskı altında. Bu nedenle Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) ve Türkiye İş Bankası işbirliğiyle "Denizlerin Ormanları: Mercanlar" Projesi başlatıldı. Üç yıl sürecek proje, mercanların sunduğu ekosistem hizmetlerinin korunması ve sürdürülebilirliği için büyük önem taşıyor.
TÜDAV Başkanı Prof. Dr. Bayram Öztürk, AA muhabirine, siyah ve taş mercan türlerinin hedef dışı avcılık, iklim değişikliği, hayalet ağlara takılma gibi tehditlerle karşı karşıya olduğunu belirtti.
Türler için farkındalık oluşturmak istediklerine dikkati çeken Öztürk, "Birçok insan, Türkiye denizlerinde de Pasifik veya Büyük Okyanus'taki gibi büyük mercan resiflerinin olduğunu zannediyor. Siyah ve taş mercanlar endemik türler. Ekosistemde, deniz çayırları ve mercanların oluşturduğu habitatlar birinci derecede önemlidir." ifadelerini kullandı.
Öztürk, projeyle Marmara Denizi, Kuzey Ege, Gökçeada ve Bozcaada'da çalışmalar yapacaklarına işaret ederek, "Bu türlerle ilgili çok az şey biliyoruz ve bilgimizi artırmak istiyoruz. İlk iş olarak 2025'te Marmara ve Kuzey Ege Denizi'nde haritalama ve envanter çalışması yapacağız, ikinci yıl haritalama, envanter ve tedbirleri tamamlayacağız. Üçüncü sene, başta balıkçılara, okullara ve diğer şahıslara mercanlarla ilgili yoğun bilgi akışı sağlayacağız." diye konuştu.
Siyah mercanın dallı yapısıyla canlı türlerine ev sahipliği yaptığını ve habitat oluşturduğunu vurgulayan Öztürk, taş mercanın, etrafında yaşadığı canlı gruplarıyla adeta bir "koalisyon" oluşturduğunu söyledi. Öztürk, mercan türlerinin zarar görmesiyle etrafındaki türlerin de bundan etkileneceğini anlattı.
Mercanların deniz kurtları başta olmak üzere eklem bacaklılardan deniz kabuklularına ve deniz yıldızlarına ev sahipliği yaptığına dikkati çeken Öztürk, Türkiye dışında Akdeniz'deki diğer ülkelerin mercanların oluşturduğu habitatlar için eylem planı olduğunu aktardı.
Öztürk, iklim değişikliğinin etkisiyle mercanlarda ağarma meydana geldiğine işaret ederek, "Hangi oranda beyazlıyor, nasıl beyazlıyor diye tespit çalışmaları yürüteceğiz. Isınma da beyazlama yapıyor ama ne zamandır hangi bölgelerde ne kadar oldu, bu bilinmiyor. Biz bu çalışmayla gelecek gözlemler için de analitik değerler verebileceğiz." dedi.
- "Ege'de taş mercanı 1 metre derinlikten itibaren var"
İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları Yönetimi Bölümü Deniz Biyolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Onur Gönülal da siyah ve taş mercanların yaşam alanlarının bölgeye göre değişiklik gösterdiğini belirterek, "Ege'de taş mercanı 1 metre derinlikten itibaren var, bunlar 25 metreye kadar iniyorlar. Tamamen güneş ışığına bağlı yaşıyorlar. Işık ne kadar derine iniyorsa tür de o derinliklerde yaşıyor ama ışık azalırsa, kirlilik artarsa, diğer olumsuzluklar meydana gelirse canlı maksimum 5-10 metre derinlikte yaşıyor." ifadelerini kullandı.
Taş mercanların Marmara'da sadece Çanakkale Boğazı'nda 7 metre derinlikte kaydının bulunduğuna işaret eden Gönülal, türün bölgede daha fazla olduğunu ortaya çıkarmak için çalışma yapacaklarını vurguladı.
- 20 santim büyüklüğündeki taş mercanda 70'e yakın tür yaşayabiliyor
Gönülal, siyah mercanın derinlerde yaşadığına dikkati çekerek, "Siyah mercanlar Akdeniz ve Ege'de normalde 70-80 metreye kadar iniyor ama Marmara'ya geldiğimizde bunlar çok kıyıda bulunabiliyorlar çünkü siyah mercanların ışığa ihtiyacı yok. Marmara'da da çok fazla ışığı engelleyecek etken olduğu için karanlık bölgeleri 10 metrede başlıyor. Bu hayvan çok rahatlıkla 10-15 metrede karanlık yerlere ulaşıyor ve orada yaşayabiliyor." değerlendirmesinde bulundu.
Yaklaşık 20 santim büyüklüğünde taş mercanda 70'e yakın tür yaşayabildiğini söyleyen Gönülal, "Siyah mercanlara kıkırdaklı balıklar yumurtalarını bırakıyor. Mercanlar olmazsa yumurta bırakacakları yer kalmıyor, üreyemiyor ve yaşamlarını sürdüremiyorlar." dedi.
İklim değişikliğinin etkisiyle deniz yüzey suyundaki ısınmanın altını çizen Gönülal, son 40 yılda Kuzey Ege'de 1,6, Marmara Denizi'nde 2015-2021 yıllarında 2,11 derece artış yaşandığını, bunun etkileri konusunda da çalışmalar yürüteceklerini dile getirdi.