Musa Kâzım Karabekir (1882-1948), Türk Kurtuluş Savaşı’nın en önemli komutan ve devlet adamlarından biridir. Özellikle Doğu Cephesi’ndeki askeri ve siyasi başarıları sayesinde "Şark Fatihi" unvanıyla anılmıştır.
I. Erken Yaşamı ve Askeri Kariyeri
-
Doğumu ve Eğitimi: 23 Temmuz 1882’de İstanbul’da doğdu. Babası Jandarma Alaybeyi Mehmet Emin Paşa’dır. Fatih Askerî Rüştiyesi ve Kuleli Askerî İdadisi’nde okudu. 1902’de Harp Okulu’ndan teğmen, 1905’te ise Harp Akademisi’nden kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu.
-
İlk Görevleri: İlk görev yeri Manastır’da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurulmasına katkıda bulundu. 31 Mart Vakası’nı bastıran Hareket Ordusu’nda görev aldı. Balkan Savaşları sırasında Bulgaristan'a esir düştü, ancak Edirne'nin geri alınmasından sonra serbest kaldı.
-
I. Dünya Savaşı: Çanakkale, Irak ve Kafkasya cephelerinde kritik görevler üstlendi. 1918'de Rus ordusunun çekilmesiyle bölgede artan Ermeni tedhiş faaliyetlerine karşı mücadele ederek Erzincan, Erzurum, Sarıkamış ve Kars gibi önemli yerleşim birimlerini geri aldı.
II. Kurtuluş Savaşı ve Doğu Cephesi Liderliği
Mondros Mütarekesi’nden sonra orduların dağıtılması emrine rağmen, Kâzım Karabekir Paşa, Erzurum'da bulunan 15. Kolordu'yu dağıtmayarak mevcut askeri gücü korumayı başardı. Bu, Milli Mücadele'nin başlangıcındaki en hayati kararlardan biriydi.
Mustafa Kemal'e Destek ve Kongreler
-
Mustafa Kemal Paşa'ya Desteği: 1919'da Mustafa Kemal Paşa'nın Erzurum'a gelmesinden sonra, Paşa'nın tüm rütbe ve yetkilerinin geri alındığı haberi geldiğinde, Kâzım Karabekir Paşa emrindeki kolordunun derhal onun emrine girdiğini bildirerek Milli Mücadele'nin sürekliliği için hayati bir destek sağladı. Tarihe geçen bu duruş, Kurtuluş Savaşı'nın en belirleyici anlarından biridir.
-
Kongreler: Erzurum ve Sivas kongrelerinin toplanmasında aktif rol oynadı ve Heyet-i Temsiliye üyesi seçildi.
Doğu Cephesi Harekâtı ve Diplomatik Başarılar
Kâzım Karabekir, 20 Eylül 1920'de TBMM Hükümeti tarafından Doğu Cephesi Komutanlığı'na atandı. Asıl mücadeleyi, Doğu Anadolu'da toprak talebinde bulunan ve katliamlar yapan Ermeni Hükümeti'ne karşı verdi.
-
Askeri Zafer: Komutasındaki 15. Kolordu ile Ermeni kuvvetlerine karşı askeri harekât başlattı. Kars ve çevresini geri aldı, Ermeni ordusunu kesin olarak yenilgiye uğratarak Gümrü'ye kadar ilerledi.
-
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920): Askeri zaferin hemen ardından Ermenilerle Gümrü Antlaşması'nı imzaladı. Bu antlaşma, TBMM Hükümeti'nin uluslararası alanda imzaladığı ilk siyasi başarı ve Misak-ı Millî’nin doğu sınırlarının belirlenmesindeki ilk adımdır.
-
Kars Antlaşması (13 Ekim 1921): Sovyet Rusya’ya bağlı Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) ile Kars Antlaşması’nı imzalayarak doğu sınırını kesinleştiren diplomatik hamlenin mimarlarından oldu. Bu başarıdan sonra Korgeneralliğe (Ferik) yükseltildi.
III. Yetimler Babası ve Siyasi Hayatı
-
Eğitim ve Sosyal Çalışmalar: Kâzım Karabekir Paşa, sadece bir komutan değil, aynı zamanda insani yönü güçlü bir liderdi. Özellikle I. Dünya Savaşı ve sonrasında Doğu Anadolu’da yetim kalan binlerce çocuğu himaye etmesi, onlar için okullar, sanayi atölyeleri (örneğin Erzurum’da "Gürbüz Çocuklar Ordusu") kurması nedeniyle "Yetimler Babası" olarak anılmaktadır. Amacı, bu çocukları vatanına faydalı, sanat sahibi bireyler olarak yetiştirmekti.
-
Siyasi Kariyeri: 1923'te İstanbul Milletvekili seçildi. 1924'te askerlikten istifa ederek siyasi hayata atıldı. Aynı yıl, Cumhuriyet Halk Fırkası'ndan ayrılan muhaliflerin kurduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın (TCF) Genel Başkanlığı'nı üstlendi.
-
Sonraki Yılları: TCF’nin Şeyh Said Ayaklanması sonrası kapatılması ve 1926'daki İzmir Suikastı davasından beraat etmesinin ardından bir süre siyasetten uzak kaldı. 1939’da İstanbul Milletvekili olarak yeniden Meclis’e girdi. 1946 yılında ise TBMM Başkanlığı'na seçildi.
Kâzım Karabekir Paşa, 26 Ocak 1948 tarihinde, TBMM Başkanı iken Ankara'da vefat etti. Türk tarihinde hem askeri dehası hem de sosyal ve siyasi kişiliğiyle derin izler bırakmış bir liderdir.
